Оха кхидIа хьо 9-чу классана лерина йолу нохчийн литературин урокийн поурочни планаш йовзийтар (4-г1а урок).
Урокан цIе: Нохчийн халкъан шира дийцарш, хабарш, аларш. «КIирдан бIаьвнаш», «Хьекъал долу зуда».
Урокан Iалашо: 1. Нохчийн барта кхоллараллехь долу тайпанаш: дийцарш, забаре хабарш, ира аларш дешархошна довзийта, церан маьIна къасто Iамо.
2. Дахарехь халкъан барта кхоллараллин произведенех пайда эца а, шира зама дагалацарца билгалдаьхначу тайпанех дешархой кхето а.
Урокана оьшу гIирс: урокан коьчална лерина презентаци, «ЧингIаз» цIе йолу туьйранан чулацамца дехкина суьрташ, тептарш, дошмалгаш, къоламаш, компьютер, экран, проектор, учебникаш, ловзаран кепана лерина кехаташ, урокан жамIдаран гIирс, керлачу дешнашна слайдаш.
Урокан тайпа: керла хаарш довзийтаран урок.
Урок дIаяхьар
I. Догдаийтаран мур.
II. Дешархойн долчу хаарийн актуализаци яран мур.
1. Туьйранех лаьцна кечбина дешархойн хаам.
2. Тептарш тIе дIаяздина туьйранаш таллар.
3. «ЧингIаз» туьйранан чулацам герггарчу хьесапехь схьабийцар.
4. Туьйранан чулацамна дехкина дешархойн суьрташ тIехь болх дIабахьар.
5. Чулацам хаттаршца къастор.
а) ХIун бахьана дара кIантана ЧингIаз езаяларан?
аь) Езаелла йоI лаха араваьллачу кIантана муха карийра иза?
б) ХIун тайпа халонаш лан йийзира цуьнан новкъахь?
в) ГIам-зудчо бина тешнабехк муха гучуболу кIантана?
г) ЧингIаз тIаьххьара дIайоьдуш дитина дешнийн муха маьIна дина кIанта?
6. Къастош дешархошка меттиг ешийтар (кIанта маьIна деш гайтина меттиг схьа а лахий, дIаеша).
КIанта, самаволлушехь хаьттина шен накъосте:
– ЧингIаз еарий кхуза? Ша дIайоьдуш хIумма а элирий цо? – аьлла.
Накъосто жоп делла:
– Ян а еара, хьалха санна, хьо самавериг а ца хилла дIа а яха. Цо дIайоьдуш: «Ножан а нажжаз, элан а эладита, туьран а туьрадитт, кIант, ша стаг велахь кхочур ву суна тIаьхьа, бохура ала», – элира.
III. Керлачу хаамех дерг довзийтаран мур.
1. Дешархошна керла урокан коьчал йовзийтар, шайга билгал а йоккхуьйтуш.
2. Хьехархочун хаам презентаци гайтарца.
Нохчийн барта кхоллараллехь дукха ду тайп-тайпана дийцарш, забаре хабарш, ира аларш. Царах цхьадерш, инзаре тамашийна хIуманаш шайн чулацамехь долуш, туьйранех тера ду. Шира дийцарш. Ширачу дийцарша довзуьйту генна хьалхалера хIуманаш, хьалха баьхначу нехан дахарх, церан гIуллакхех, гIиллакхех лаьцна хаамаш бу цара гойтуш.
3. Дешархоша шаьш кечам барца дийцаран чулацам бовзуьйту.
4. «Хьекъал долу зуда» цIе йолу шира дийцар хьехархочо довзийтар.
IV. Керла хаарш тIечIагIдаран мур.
1. Хаттаршца шина дийцаран чулацам къастор (тобанашца болх дIабахьар). «КIирдан бIаьвнаш»:
а) Хьалха заманчохь мича меттехь хилла пхи бIов?
аь) И бIаьвнаш тIерлойн элийн хилар стенах хаьа?
б) ТIерлой хьалха заманчохь керстанан динехь хилар муха билгалдолу?
в) Iер-дахар муха хилла «ТIерлойн бIаьвнийн», «КIирдан бIаьвнийн» бахархойн?
г) ГIала йоттаран мах а, хьал а муха хилла церан?
2. «Хьекъал долу зуда».
а) Дас несарий дIаэхийтаран бахьана хIун дара?
аь) Нисъеларий мардена ша резаволу нус?
б) ЦIахь хьекъал долу зуда эшар муха билгалдолу?
в) Мардай, майрий бохамах хьалхаваккхар муха нисло несан?
г) Хьекъал долчу зудчо нийса хьесап дирий мардас даийтанчу хабаран?
3. Дешархошка шина дийцар тIера къастош меттигаш ешийтар.
4. Тобанашца шина дийцарна синквейн хIоттор.
V. Урокан жамI дар.
1. Муха хийтира шуна тахана урокехь къастийна шира дийцарш?
2. ХIун ойла кхоллаелира шун церан чулацам къастош?
3. ХIун маьIна ду ширачу дийцарийн?
4. Дешархоша бинчу белхан вовшашка мах хадабайтар.
VI. Рефлексин мур.
I. Урокехь суна дика хеттарг дара…
2. Суна дика цахеттарг…
3. Суна атта хеттарг…
4. Суна хала хеттарг…
VII. ЦIахь: чулацам хаа, кхин долу шира дийцарш талла, хаам тептарш тIехь кечбан.

ГАЙРБЕКОВА Марьям