Оха кхидIа хьо 9-чу классина лерина йолу нохчийн литературин урокийн поурочни йовзийтар (6-гIа урок)
Урокан цIе: «ГаланчIожарчу Iомах», «Наьрт-аьрстхой», «Молла Несартан хабарш».
Урокан Iалашо: 1. Нохчийн барта кхоллараллехь долу тайпанаш: дийцарш, забаре хабарш, ира аларш дешархошна довзийта, церан маьIна къастон Iамор.
2. Дахарехь халкъан барта кхоллараллин произведенех пайда эца а, шира зама дагалацарца билгалдаьхначу тайпанех дешархой кхетор а.
3. Урокан керла коьчал йовзийтар тIехь болх дIабахьар, Iамийнарг карладаккхар тIехь тобанашца бечу белхан хьесап нисдар.
Урокана оьшу гIирс: урокан коьчална лерина презентаци, «Ненан бIаьрхиш» цIе йолчу дийцаран чулацамца дехкина суьрташ, тептарш, дошмалгаш, къоламаш, компьютер, экран, проектор, учебникаш, ловзаран кепана лерина кехаташ, урокан жамIдаран гIирс, керлачу дешнашна слайдаш.
Урокан тайпа: керла хаарш довзийтаран урок.
Урок дIаяхьар:
I. Догдаийтаран мур.
II. Дешархойн долчу хаарийн актуализаци яран мур
1. «Ненан бIаьрхиш» цIе йолу дийцаран чулацам дешархошка шайн дешнашца герггарчу хьесапехь схьабийцийтар.
2. Дийцаран чулацамца догIу суьрташ дахкаран кечам таллар.
3. Хаттаршца чулацам карлабаккхар.
а) Хьанах лаьцна дуьйцу дийцар тIехь, муьлш бу цуьнан турпалхой?
аь) Муха кхиавора дас-нанас шайн цхьаъ бен воцу кIант?
б) КIант шен дений-нанний муьтIахь хилар, церан лаам ларбеш хилар муха го вайна дийцаран чулацамехь?
в) Церан лаам тIера кIант валар муха нисделира, хIун дара цуьнан бахьана?
г) Нене кIант тIамехь валар муха хаийтира тIемалоша дIа?
гI) «Ненан бIаьхиш» аьлла дийцарна цIе тилларан хIун бахьана дара?
4. Дийцар тIера къастош меттигаш ешийтар.
а) Меттан кIорггерчу говзаллица Iаламан исбаьхьалла гойту меттиг лахий, дIаеша.
аь) КIанта мостагIий хIаллакбеш сурт гойту меттиг къастае.
б) Нене кIант валар хаийта шийла кхаъ бохьуш тIемалой кIант-турпал ваьхначу юьрта, нана ехачу кетIа бахкар гойту могIанаш билгалдахий, яххьашца деша.
III. Керлачу хаамех дерг довзийтаран мур.
1. Урокан керла коьчал йовзийтар презентаци гайтарца (шира дийцарш: «ГаланчIожарчу Iомах», «Наьрт-аьрстхой», «Молла Несартан хабарш»).
Ширачу дийцаршна юккъехь исторически хиллачийн бух тIехь кхоьллинарш а ду. Царах ду «АстагIа Тимар» цIе йолу дийцар. Шайн къеггина башхаллаш ю билгалйолчу меттигех: лаьмнех, бIаьвнех, хих, Iаьмнех лаьцна долчу ширачу дийцарийн.
Масала, ГаланчIожарчу Iомах долу дийцар (хьалххе кечам бинчу дешархочо дуьйцу).
Шайн чулацамца а, исбаьхьаллин башхаллашца а Iаламат мехала ду наьрт-аьрстхойх долу дийцарш а. Наьрт-аьрстхой даккхий догIмаш а долуш, нуьцкъала адамаш хилла бохуш, дуьйцу царах лаьцначу дийцаршкахь. Дукхахьолахь, вовшашца а, ткъа иштта адамашца а луьра къийсамаш хилла церан. Адамашца болу церан къийсамаш, гуттар а бохург санна, наьрт-аьрстхой эшош дIа а боьрзу. Наьрт-аьрстхойх лаьцна долу нохчийн дийцарш дукха хьолахь билггалчу географически меттигех дозаделла ду. Царна тIера хиламаш кхочушхуьлу билгалйолчу ярташкахь я евзаш йолчу кхечу меттигашкахь. Иштта ду Соскин Солсех долу дийцарш а (дешархочо довзуьйту царах цхьаъ).
Iаламат даьржина ду Молла_Несартан хабарш. Доца а долуш, забаре, беламе хуьлу уьш. Адамийн сакхташ забарца Iорадоху царна тIехь (дешархочо дуьйцу).
2. Дийцарийн башхаллаш билгалъяхар.
IV. Керла хаарш тIечIагIдаран мур.
1. Дешархошна билгалъяьлла меттигаш къастор дийцаршна тIехь.
2. Хаттаршца чулацам тобанашца болх барца къастор.
3. Дешархошка шайна чулацамах зеделларг дийцийтар.
4. Тобанашца синквейн хIоттор.
V. Урокан жамI дар.
1. ХIун тайпа Iалашо билгалйолу вайна шира дийцаршкахь?
2. Муха дан мегар ду дийцарийн чулацаман маьIна?
3. Меттан говзалла, цуьнан исбаьхьалла муьлхачу гIирсашца гучуйолу?
4. Дешархоша бинчу белхан мах хадор.
VI. Рефлексин мур.
1. Урокехь суна дика хеттарг дара…
2. Со Iалашоне кхачийнарг…
3. Суна атта хеттарг…
4. Суна хала хеттарг…
VII. ЦIахь: дийцарийн чулацам хаа, цIахь баккхийчаьргара шира дийцарш тептарш тIе дIаяздан.

ГАЙРБЕКОВА Марьям